Thursday 15 October 2020

Neeti Satakam - Roman Version

 

nIti SatakaM

 

dikkAlAdyanavacchinnAnanta cinmAtra mUrtayE |

svAnubhUtyEkamAnAya namaH SAntAya tEjasE || 1 ||

 

dik-kAlAdi-anavacchinna-ananta cinmAtra mUrtayE |

svAnubhUti-Eka-mAnAya namaH SAntAya tEjasE || 1 ||

 

yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA

sApyanyamicchati janaM sa janO(a)nyasaktaH |

asmatkRtE ca pariSushyati kAcidanyA

dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca || 2 ||

 

yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA

sApi-anyam-icchati janaM sa janO-anya-saktaH |

asmat-kRtE ca pariSushyati kAcid-anyA

dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca || 2 ||

 

ajnaH sukhamArAdhyaH sukhataramArAdhyatE viSEshajnaH |

jnAnalavadurvidagdhaM brahmApi naraM na ranjayati || 3||

 

ajnaH sukham-ArAdhyaH sukhataram-ArAdhyatE viSEshajnaH |

jnana-lava-durvidagdhaM brahmA-api naraM na ranjayati || 3||

 

prasahya maNimuddharEn-makara vaktra daMshTrAntarAt

samudramapi santarEt-pracalad-UrmimAlAkulam |

bhujangamapi kOpitaM Sirasi pushpavaddhArayEt

na tu pratinivishTa-mUrkhajana cittamArAdhayEt || 4 ||

 

prasahya maNim-uddharEt-makara vaktra daMshTra-antarAt

samudram-api santarEt-pracalad-Urmi-mAlA-Akulam |

bhujangam-api kOpitaM Sirasi pushpavad-dhArayEt

na tu prati-nivishTa-mUrkha-jana cittam-ArAdhayEt || 4 ||

 

labhEta sikatAsu tailamapi yatnataH pIDyan-

pibEcca mRgatRshNikAsu salilaM pipAsArditaH |

kadAcidapi paryaTan-SaSavishANamAsAdayEn-

na tu pratinivishTa-mUrkhajana cittamArAdhayEt || 5 ||

 

labhEta sikatAsu tailam-api yatnataH pIDyan-

pibEt-ca mRga-tRshNikAsu salilaM pipAsA-ArditaH |

kadAcid-api paryaTan-SaSa-vishANam-AsAdayEt-

na tu prati-nivishTa-mUrkha-jana cittam-ArAdhayEt || 5 ||

 

vyAlaM bAlamRNAla-tantubhirasau rOddhuM samujjRmbhatE

chEttuM vajramaNIM SirIshakusumaprAntEna sannahyatE |

mAdhuryaM madhubindunA racayituM kshArAmbudhErIhatE

nEtuM vAnchati yaH khalAnpathi satAM sUktaiH sudhAsyandibhiH || 6 ||

 

vyAlaM bAla-mRNAla-tantubhiH-asau rOddhuM samujjRmbhatE

chEttuM vajra-maNIM SirIsha-kusuma-prAntEna sannahyatE |

mAdhuryaM madhu-bindunA racayituM kshArAmbudhEH-IhatE

nEtuM vAnchati yaH khalAn-pathi satAM sUktaiH sudhA-syandibhiH || 6 ||

 

svAyAttamEkAntaguNaM vidhAtrA vinirmitaM chAdanamajnatAyAH |

viSEshataH sarvavidAM samAjE vibhUshaNaM maunamapaNDitAnAm || 7 ||

 

svAyAt-tam-EkAnta-guNaM vidhAtrA vinirmitaM chAdanam-ajnatAyAH |

viSEshataH sarva-vidAM samAjE vibhUshaNaM maunam-apaNDitAnAm || 7 ||

 

yadA kinciJjnO(a)haM dvipa iva madAndhaH samabhavaM

tadA sarvajnO(a)smItyabhavadavaliptaM mama manaH |

yadA kincitkincidbudhajanasakASAdavagataM

tadA mUrkhO(a)smIti jvara iva madO mE vyapagataH || 8 ||

 

dvipa – gaja

 

yadA kincit-jnaH-ahaM dvipaH iva mada-andhaH samabhavaM

tadA sarvajnaH-asmi-iti-abhavad-avaliptaM mama manaH |

yadA kincit-kincid-budha-jana-sakASAd-avagataM

tadA mUrkhO-asmi-iti jvara iva madO mE vyapagataH || 8 ||

 

kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM

nirupamarasaprItyA khAdannarAsthi nirAmisham |

surapatimapi SvA pArSvasthaM vilOkya na SankatE

na hi gaNayati kshudrO jantuH parigrahaphalgutAm || 9 ||

 

kRmi-kulacitaM lAlA-klinnaM vigandhi jugupsitaM

nirupama-rasa-prItyA khAdan-nara-asthi nirAmisham |

sura-patim-api SvA pArSvasthaM vilOkya na SankatE

na hi gaNayati kshudrO jantuH parigraha-phalgutAm || 9 ||

 

SiraH SArvaM svargAtpaSupatiSirastaH kshitidharaM

mahIdhrAduttungAdavanimavanEScApi jaladhim |

adhO(a)dhO gangEyaM padamupagatA stOkamathavA

vivEkabhrashTAnAM bhavati vinipAtaH SatamukhaH || 10 ||

 

SiraH SArvaM svargAt-paSupati-SirastaH kshiti-dharaM

mahIdhrAd-uttungAd-avanim-avanESca-api jaladhim |

adhO-adhO gangA-iyaM padam-upagatA stOkam-athavA

vivEka-bhrashTAnAM bhavati vinipAtaH Sata-mukhaH || 10 ||

 

SakyO vArayituM jalEna hutabhukchatrENa sUryAtapO

nAgEndrO niSitAnkuSEna samadO daNDEna gOgardabhau |

vyAdhirbhEshajasangrahaiSca vividhairmantraprayOgairvishaM

sarvasyaushadhamasti SAstravihitaM mUrkhasya nAstyaushadham || 11 ||

 

SakyO vArayituM jalEna hutabhuk-chatrENa sUryA-tapO

nAgEndrO niSita-ankuSEna samadO daNDEna gO-gardabhau |

vyAdhiH-bhEshaja-sangrahaiSca vividhaiH-mantra-prayOgaiH-vishaM

sarvasya-aushadham-asti SAstra-vihitaM mUrkhasya nAsti-aushadham || 11 ||

 

sAhityasangItakalAvihInaH sAkshAtpaSuH pucchavishANahInaH |

tRNaM na khAdannapi jIvamAnaH tadbhAgadhEyaM paramaM paSUnAm || 12 ||

 

sAhitya-sangIta-kalA-vihInaH sAkshAt-paSuH puccha-vishANa-hInaH |

tRNaM na khAdan-api jIvamAnaH tad-bhAgadhEyaM paramaM paSUnAm || 12 ||

 

yEshAM na vidyA na tapO na dAnaM jnAnaM na SIlaM na guNO na dharmaH |

tE martyalOkE bhuvi bhArabhUtAH manushyarUpENa mRgAScaranti || 13 ||

 

yEshAM na vidyA na tapO na dAnaM jnAnaM na SIlaM na guNO na dharmaH |

tE martya-lOkE bhuvi bhArabhUtAH manushya-rUpENa mRgAH-caranti || 13 ||

 

varaM parvatadurgEshu bhrAntaM vanacaraiH saha |

na mUrkhajana samparkaH surEndrabhavanEshvapi || 14 ||

 

varaM parvata-durgEshu bhrAntaM vana-caraiH saha |

na mUrkha-jana samparkaH surEndra-bhavanEshu-api || 14 ||

 

SAstrOpaskRtaSabdasundaragiraH SishyapradEyAgamA

vikhyAtAH kavayO vasanti vishayE yasya prabhOrnirdhanAH |

tajjADyaM vasudhAdhipasya kavayO hyarthaM vinApISvarAH

kutsyAH syuH kuparIkshakA na maNayO yairarghataH pAtitAH || 15 ||

 

kavayO hyarthaM – kavayastvarthaM

 

SAstra-upaskRta-Sabda-sundara-giraH Sishya-pradEya-AgamA

vikhyAtAH kavayO vasanti vishayE yasya prabhOH-nirdhanAH |

tat-jADyaM vasudhA-adhipasya kavayO hi-arthaM vinApi-ISvarAH

kutsyAH syuH kuparIkshakA na maNayO yaiH-arghataH pAtitAH || 15 ||

 

harturyAti na gOcaraM kimapi SaM pushNAti yatsarvadA-

hyarthibhyaH pratipAdyamAnamaniSaM prApnOti vRddhiM parAM |

kalpAntEshvapi na prayAti nidhanaM vidyAkhyamantardhanaM

yEshAM tAnprati mAnamujjhata nRpAH kastaiH saha spardhatE || 16 ||

 

sarvadAhyarthibhyaH – sarvadA(a)pyarthibhyaH 

 

hartuH-yAti na gOcaraM kimapi SaM pushNAti yat-sarvadA-

hi-arthibhyaH pratipAdyamAnam-aniSaM prApnOti vRddhiM parAM |

kalpAntEshu-api na prayAti nidhanaM vidyA-Akhyam-antardhanaM

yEshAM tAn-prati mAnam-ujjhata nRpAH kaH-taiH saha spardhatE || 16 ||

 

adhigataparamArthAn paNDitAn mAvamaMsthA-

stRNamiva laghu lakshmIrnaiva tAn saMruNaddhi |

abhinavamadalEkhASyAmagaNDasthalAnAM

na bhavati bisatanturvAraNaM vAraNAnAm || 17 ||

 

adhigata-paramArthAn paNDitAn mA-avamaMsthAH-

tRNam-iva laghu lakshmIH-naiva tAn saMruNaddhi |

abhinava-mada-lEkhA-SyAma-gaNDa-sthalAnAM

na bhavati bisatantuH-vAraNaM vAraNAnAm || 17 ||

 

ambhOjinIvananivAsavilAsamEva

haMsasya hanti nitarAM kupitO vidhAtA |

na tvasya dugdhajalabhEdavidhau prasiddhAM

vaidagdhyakIrtimapahartumasau samarthaH || 18 ||

 

nivAsa - vihAra

 

ambhOjinI-vana-nivAsa-vilAsam-Eva

haMsasya hanti nitarAM kupitO vidhAtA |

na tu-asya dugdha-jala-bhEda-vidhau prasiddhAM

vaidagdhya-kIrtim-apahartum-asau samarthaH || 18 ||

 

kEyUrANi na bhUshayanti purushaM hArA na candrOjjvalA

na snAnaM na vilEpanaM na kusumaM nAlankRtA mUrdhajAH |

vANyEkA samalankarOti purushaM yA saMskRtA dhAryatE

kshIyantE khalu bhUshaNAni satataM vAgbhUshaNaM bhUshaNam || 19 ||

                          

kEyUrANi na bhUshayanti purushaM hArA na candra-ujjvalA

na snAnaM na vilEpanaM na kusumaM na-alankRtA mUrdhajAH |

vANI-EkA samalankarOti purushaM yA saMskRtA dhAryatE

kshIyantE khalu bhUshaNAni satataM vAk-bhUshaNaM bhUshaNam || 19 ||

 

vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchannaguptaM dhanaM

vidyA bhOgakarI yaSassukhakarI vidyA gurUNAM guruH |

vidyA bandhujanO vidESagamanE vidyA parA dEvatA

vidyA rAjasu pUjitA na tu dhanaM vidyAvihInaH paSuH || 20 ||

 

vidyA nAma narasya rUpam-adhikaM pracchanna-guptaM dhanaM

vidyA bhOga-karI yaSaH-sukha-karI vidyA gurUNAM guruH |

vidyA bandhu janO vidESa gamanE vidyA parA dEvatA

vidyA rAjasu pUjitA na tu dhanaM vidyA-vihInaH paSuH || 20 ||

 

kshAntiScEt kavacEna kiM kimaribhiH krOdhO(a)sti cEddEhinAM

jnAtiScEdanalEna kiM yadi suhRd divyaushadhaiH kiM phalam |

kiM sarpairyadi durjanAH kimu dhanairvidyAnavadyA yadi

vrIDA cEtkimu bhUshaNaiH sukavitA yadyasti rAjyEna kim || 21 ||

 

kshAntiH-cEt kavacEna kiM kim-aribhiH krOdhaH-asti cEd-dEhinAM

jnAtiH-cEd-analEna kiM yadi suhRd divya-aushadhaiH kiM phalam |

kiM sarpaiH-yadi durjanAH kimu dhanaiH-vidyA-anavadyA yadi

vrIDA cEt-kimu bhUshaNaiH sukavitA yadi-asti rAjyEna kim || 21 ||

 

dAkshiNyaM svajanE dayA parajanE SAThyaM durjanE

prItiH sAdhujanE nayO nRpajanE vidvajjanEpyArjavam |

SauryaM SatrujanE kshamA gurujanE nArIjanE dhUrtatA

yE caivaM purushAH kalAsu kuSalAstEshvEva lOkasthitiH || 22 ||

 

nArIjanE dhUrtatA – kAntAjanE dhRshTatA

 

dAkshiNyaM svajanE dayA para-janE SAThyaM durjanE

prItiH sAdhu-janE nayO nRpa-janE vidvad-janE-api-Arjavam |

SauryaM Satru-janE kshamA guru-janE nArI-janE dhUrtatA

yE caivaM purushAH kalAsu kuSalAH-tEshu-Eva lOka-sthitiH || 22 ||

 

jADyaM dhiyO harati sincati vAci satyaM

mAnOnnatiM diSati pApamapAkarOti |

cEtaH prasAdayati dikshu tanOti kIrtiM

satsangatiH kathaya kiM na karOti puMsAm || 23 ||

 

jADyaM dhiyO harati sincati vAci satyaM

mAna-unnatiM diSati pApam-apAkarOti |

cEtaH prasAdayati dikshu tanOti kIrtiM

sat-sangatiH kathaya kiM na karOti puMsAm || 23 ||

 

jayanti tE sukRtinO rasasiddhAH kavISvarAH

nAsti yEshAM yaSaHkAyE jarAmaraNajaM bhayam || 24 ||

 

jayanti tE sukRtinO rasa-siddhAH kavi-ISvarAH

nAsti yEshAM yaSaH-kAyE jarA-maraNajaM bhayam || 24 ||

 

sUnuH saccaritaH satI priyatamA svAmI prasAdOnmukhaH

snigdhaM mitramavancakaH parijanO nishklESalESaM manaH |

AkArO ruciraH sthiraSca vibhavO vidyAvadAtaM mukhaM

tushTE vishTapakashTahAriNi harau saMprApyatE dEhinA || 25 ||

 

vishTapakashTahAriNi harau - vishTapahAriNIshTadaharau

 

sUnuH saccaritaH satI priyatamA svAmI prasAda-unmukhaH

snigdhaM mitram-avancakaH parijanO nishklESa-lESaM manaH |

AkArO ruciraH sthiraSca vibhavO vidyA-avadAtaM mukhaM

tushTE vishTapa-kashTa-hAriNi harau saMprApyatE dEhinA || 25 ||

 

prANAghAtAnnivRttiH paradhanaharaNE saMyamaH satyavAkyaM

kAlE SaktyA pradAnaM yuvatijanakathA mUkabhAvaH parEshAm |

tRshNAsrOtOvibhangO gurushu ca vinayaH sarvabhUtAnukampA

sAmAnyaH sarvaSAstrEshvanupahatavidhiH SrEyasAmEsha panthAH || 26 ||

 

prANa-AghAtAt-nivRttiH para-dhana-haraNE saMyamaH satya-vAkyaM

kAlE SaktyA pradAnaM yuvatijanakathA mUkabhAvaH parEshAm |

tRshNA-srOtO-vibhangO gurushu ca vinayaH sarva-bhUta-anukampA

sAmAnyaH sarva-SAstrEshu-anupahata-vidhiH SrEyasAm-Esha panthAH || 26 ||

 

prArabhyatE na khalu vighnabhayEna nIcaiH

prArabhya vighnavihatA viramanti madhyAH |

vighnaiH punaH punarapi pratihanyamAnAH

prArabdhamuttamajanA na parityajanti || 27 ||

 

uttamajanA – uttamaguNA

 

prArabhyatE na khalu vighna-bhayEna nIcaiH

prArabhya vighna-vihatA viramanti madhyAH |

vighnaiH punaH punarapi prati-hanyamAnAH

prArabdham-uttama-janA na parityajanti || 27 ||

 

priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhangE(a)pyasukaraM

tvasantO nAbhyarthyAH suhRdapi na yAcyaH kRSadhanaH |

vipadyuccaiH sthEyaM padamanuvidhEyaM ca mahatAM

satAM kEnOddishTaM vishamamasidhArAvratamidam || 28 ||

 

tvasantO - asantO

 

priyA nyAyyA vRttiH-malinam-asubhangE-api-asukaraM

tu-asantO na-abhyarthyAH suhRd-api na yAcyaH kRSa-dhanaH |

vipadi-uccaiH sthEyaM padam-anuvidhEyaM ca mahatAM

satAM kEna-uddishTaM vishamam-asidhArA-vratam-idam || 28 ||

 

kshutkshAmO(a)pi jarAkRSO(a)pi SithilaprAyO(a)pi kashTAM daSAm-

ApannO(a)pi vipannadIdhitirapi prANEshu naSyatsvapi |

mattEbhEndravibhinnakumbhakavalagrAsaikabaddhaspRhaH

kiM jIrNaM tRNamatti mAnamahatAmagrEsaraH kEsariH || 29 ||

 

naSyatsvapi – gacchatsvapi

 

kshut-kshAmaH-api jarA-kRSaH-api Sithila-prAyaH-api kashTAM daSAm-

ApannaH-api vipanna-dIdhitiH-api prANEshu naSyatsu-api |

matta-ibha-indra-vibhinna-kumbha-kavala-grAsa-Eka-baddha-spRhaH

kiM jIrNaM tRNa-matti mAna-mahatAm-agrEsaraH kEsariH || 29 ||

 

svalpasnAyuvasAvaSEshamalinaM nirmAMsamapyasthikaM

SvA labdhvA paritOshamEti na tu tattasya kshudhASAntayE |

siMhO jambukamankamAgatamapi tyaktvA nihanti dvipaM

sarvaH kRcchragatO(a)pi vAnchati janaH sattvAnurUpaM phalaM || 30 ||

 

svalpa-snAyu-vasA-avaSEsha-malinaM nirmAMsam-api-asthikaM

SvA labdhvA paritOsham-Eti na tu tat-tasya kshudhA-SAntayE |

siMhO jambukam-ankam-Agatam-api tyaktvA nihanti dvipaM

sarvaH kRcchra-gataH-api vAnchati janaH sattva-anurUpaM phalaM || 30 ||

 

lAngUlacAlanamadhaScaraNAvapAtaM

bhUmau nipatya vadanOdaradarSanaM ca |

SvA piNDadasya kurutE gajapungavastu

dhIraM vilOkayati cATuSataiSca bhunktE || 31 ||

 

lAngUla-cAlanam-adhaH-caraNa-avapAtaM

bhUmau nipatya vadana-udara-darSanaM ca |

SvA piNDadasya kurutE gaja-pungavaH-tu

dhIraM vilOkayati cATu-SataiH-ca bhunktE || 31 ||

 

parivartini saMsArE mRtaH kO vA na jAyatE |

sa jAtO yEna jAtEna yAti vaMSaH samunnatim || 32 ||

 

kusumastabakasyEva dvayI vRttirmanasvinaH |

mUrdhni vA sarvalOkasya viSIryEta vanE(a)thavA || 33 ||

 

kusuma-stabakasya-iva dvayI vRttiH-manasvinaH |

mUrdhni vA sarva-lOkasya viSIryEta vanE-athavA || 33 ||

 

santyanyE(a)pi bRhaspatiprabhRtayaH saMbhAvitAH pancashAH

tAn pratyEsha viSEshavikramarucI rAhurna vairAyatE |

dvAvEva grasatE dinESvaraniSAprANESvarau bhAsvarau

bhrAtaH parvaNi paSya dAnavapatiH SIrshAvaSEshAkRtiH || 34 ||

 

dinESvara – divAkara

 

santi-anyE-api bRhaspati-prabhRtayaH saMbhAvitAH pancashAH

tAn prati-Esha viSEsha-vikrama-rucI rAhuH-na vairAyatE |

dvau-Eva grasatE dinESvara-niSA-prANESvarau bhAsvarau

bhrAtaH parvaNi paSya dAnava-patiH SIrsha-avaSEsha-AkRtiH || 34 ||

 

vahati bhuvanaSrENIM SEshaH phaNAphalakasthitAM

kamaThapatinA madhyEpRshThaM sadA sa ca dhAryatE |

tamapi kurutE krODAdhInaM payOdhiranAdarA-

dahaha mahatAM niHsImAnaScaritravibhUtayaH || 35 ||

 

phaNAphalakasthitAM - phaNAphalasthitAM

krODAdhInaM – krOdhAdhInaM

 

vahati bhuvana-SrENIM SEshaH phaNA-phalaka-sthitAM

kamaTha-patinA madhyE pRshThaM sadA sa ca dhAryatE |

tamapi kurutE krODa-adhInaM payOdhiH-anAdarAt-

ahaha mahatAM niHsImAnaH-caritra-vibhUtayaH || 35 ||

 

varaM pakshacchEdaH samadamaghavanmuktakuliSa-

prahArairudgacchadbahaladahanOdgAragurubhiH |

tushArAdrEH sUnOrahaha pitari klESavivaSE

na cAsau saMpAtaH payasi payasAM patyurucitaH || 36 ||

 

bahaladahanOdgAra – bahuladahanOdgAra

 

varaM pakshaH-chEdaH samada-maghavan-mukta-kuliSa-

prahAraiH-udgacchad-bahala-dahana-udgAra-gurubhiH |

tushAra-adrEH sUnOH-ahaha pitari klESa-vivaSE

na ca-asau saMpAtaH payasi payasAM patyuH-ucitaH || 36 ||

 

yadacEtanO(a)pi pAdaiH spRshTaH prajvalati saviturinakAntaH |

tattEjasvI purushaH parakRtanikRtiM kathaM sahatE || 37 ||

 

yat-acEtanaH-api pAdaiH spRshTaH prajvalati savituH-ina-kAntaH |

tat-tEjasvI purushaH para-kRta-nikRtiM kathaM sahatE || 37 ||

 

siMhaH SiSurapi nipatati madamalinakapOlabhittishu gajEshu |

prakRtiriyaM sattvavatAM na khalu vayastEjasO hEtuH || 38 ||

 

siMhaH SiSuH-api nipatati mada-malina-kapOla-bhittishu gajEshu |

prakRtiH-iyaM sattvavatAM na khalu vayas-tEjasO hEtuH || 38 ||

 

jAtiryAtu rasAtalaM guNagaNastasyApyadhO gacchatu

SIlaM SailataTAtpatatvabhijanaH sandahyatAM vahninA |

SauryE vairiNi vajramASu nipatatvarthO(a)stu naH kEvalaM

yEnaikEna vinA guNAstRNalavaprAyAH samastA imE || 39 ||

 

guNagaNastasyApyadhO gacchatu – guNagaNaistatrApyadhO gamyatAM

 

jAtiH-yAtu rasAtalaM guNagaNaH-tasyApi-adhO gacchatu

SIlaM Saila-taTAt-patatu-abhijanaH sandahyatAM vahninA |

SauryE vairiNi vajram-ASu nipatatu-arthaH-astu naH kEvalaM

yEna-EkEna vinA guNAH-tRNa-lava-prAyAH samastA imE || 39 ||

 

tAnIndriyANi sakalAni tadEva karma

sA buddhirapratihatA vacanaM tadEva |

arthOshmaNA virahitaH purushaH sa Eva

tvanyaH kshaNEna bhavatIti vicitramEtat || 40 ||

 

tAnIndriyANi sakalAni tadEva karma – tAnIndriyANavikalAni tadEva nAma

purushaH sa Eva - purushaH kshaNEna

tvanyaH kshaNEna – sO(a)pyanya Eva

 

tAni-indriyANi sakalAni tat-Eva karma

sA buddhiH-apratihatA vacanaM tadEva |

artha-ushmaNA virahitaH purushaH sa Eva

tu-anyaH kshaNEna bhavati-iti vicitram-Etat || 40 ||

 

yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH

sa paNDitaH sa SrutavAn-guNajnaH |

sa Eva vaktA sa ca darSanIyaH

sarvE guNAH kAncanamASrayantE || 41 ||

 

kAncanamASrayantE – kAncanamASrayanti

 

yasya-asti vittaM sa naraH kulInaH

sa paNDitaH sa SrutavAn-guNajnaH |

sa Eva vaktA sa ca darSanIyaH

sarvE guNAH kAncanam-ASrayantE || 41 ||

 

daurmantryAnnRpatirvinaSyati yatiH sangAt sutO lAlanAd-

viprO(a)nadhyayanAt kulaM kutanayAcchIlaM khalOpAsanAt |

hrIrmadyAdanavEkshaNAdapi kRshiH snEhaH pravAsASrayAn-

maitrI cApraNayAt samRddhiranayAt tyAgapramAdAddhanam || 42 ||

 

tyAgapramAdAddhanam – tyAgaH pramAdAddhanam – tyAgAtpramAdAddhanam

 

daurmantryAt-nRpatiH-vinaSyati yatiH sangAt sutO lAlanAt-

vipraH-anadhyayanAt kulaM kutanayAt-SIlaM khala-upAsanAt |

hrIH-madyAt-anavEkshaNAt-api kRshiH snEhaH pravAsa-ASrayAt-

maitrI ca-apraNayAt samRddhiH-anayAt tyAga-pramAdAt-dhanam || 42 ||

 

dAnaM bhOgO nASastisrO gatayO bhavanti vittasya |

yO na dadAti na bhunktE tasya tRtIyA gatirbhavati || 43 ||

 

dAnaM bhOgO nASaH-tisrO gatayO bhavanti vittasya |

yO na dadAti na bhunktE tasya tRtIyA gatiH-bhavati || 43 ||

 

maNiH SANOllIDhaH samaravijayI hEtinihatO

madakshINO nAgaH Saradi saridASyAnapulinA |

kalASEshaScandraH suratamRditA bAlavanitA

tanimnA SObhantE galitavibhavAScArthishu janAH || 44 ||

 

hEtinihatO - hEtidalitO

madakshINO – madakshIbO

saridASyAnapulinA – saritaH SyAnapulinA

janAH – narAH

 

maNiH SANa-ullIDhaH samara-vijayI hEti-nihatO

mada-kshINO nAgaH Saradi sarid-ASyAnapulinA |

kalA-SEshaH-candraH surata-mRditA bAla-vanitA

tanimnA SObhantE galita-vibhavAH-ca-arthishu janAH || 44 ||

 

parikshINaH kaScitspRhayati yavAnAM prasRtayE

sa paScAt saMpUrNaH kalayati dharitrIM tRNasamAm |

ataScAnaikAntyAdgurulaghutayA(a)rthEshu dhaninAm-

avasthA vastUni prathayati ca saMkOcayati ca || 45 ||

 

parikshINaH kaScit-spRhayati yavAnAM prasRtayE

sa paScAt saMpUrNaH kalayati dharitrIM tRNa-samAm |

ataH-ca-anaikAntyAd-guru-laghutayA-arthEshu dhaninAM-

avasthA vastUni prathayati ca saMkOcayati ca || 45 ||

 

 

rAjan dudhukshasi yadi kshitidhEnumEtAM

tEnAdya vatsamiva lOkamamuM pushANa |

tasmiMSca samyaganiSaM paripOshyamANE

nAnAphalaiH phalati kalpalatEva bhUmiH || 46 ||

 

rAjan dudhukshasi yadi kshiti-dhEnum-EtAM

tEna-adya vatsam-iva lOkam-amuM pushANa |

tasmin-ca samyag-aniSaM paripOshyamANE

nAnA-phalaiH phalati kalpa-latA-iva bhUmiH || 46 ||

 

satyAnRtA ca parushA priyavAdinI ca

hiMsrA dayAlurapi cArthaparA vadAnyA |

nityavyayA pracuranityadhanAgamA ca

vArAnganEva nRpanItiranEkarUpA || 47 ||

 

satyA-anRtA ca parushA priya-vAdinI ca

hiMsrA dayAluH-api ca-arthaparA vadAnyA |

nitya-vyayA pracura-nitya-dhana-AgamA ca

vArAnganA-iva nRpa-nItiH-anEka-rUpA || 47 ||

 

 

AjnA kIrtiH pAlanaM brAhmaNAnAM

dAnaM bhOgO mitrasaMrakshaNaM ca |

yEshAmEtE shaDguNA na pravRttAH

kO(a)rthastEshAM pArthivOpASrayENa || 48 ||

 

AjnA kIrtiH pAlanaM brAhmaNAnAM

dAnaM bhOgO mitra-saMrakshaNaM ca |

yEshAm-EtE shaDguNA na pravRttAH

kaH-arthaH-tEshAM pArthiva-upASrayENa || 48 ||

 

yaddhAtrA nijabhAlapaTTalikhitaM stOkaM mahadvA dhanaM

tat prApnOti marusthalE(a)pi nitarAM mErau tatO nAdhikam |

tadvIrO bhava vittavatsu kRpaNAM vRttiM vRthA mA kRthAH

kUpE paSya payOnidhAvapi ghaTO gRhNAti tulyaM jalam || 49 ||

 

yat-dhAtrA nija-bhAla-paTTa-likhitaM stOkaM mahat-vA dhanaM

tat prApnOti maru-sthalE-api nitarAM mErau tatO na-adhikam |

tat-vIrO bhava vittavatsu kRpaNAM vRttiM vRthA mA kRthAH

kUpE paSya payO-nidhau-api ghaTO gRhNAti tulyaM jalam || 49 ||

 

tvamEva cAtakAdhArOsIti kEshAM na gOcaraH |

kimambhOda-varAsmAkaM kArpaNyOktiM pratIkshasE || 50 ||

 

cAtakAdhArOsIti – cAtakAdhAra Iti

varAsmAkaM – vadAsmAkaM

 

tvam-Eva cAtaka-AdhAraH-asi-iti kEshAM na gOcaraH |

kim-ambhOda-vara-asmAkaM kArpaNya-uktiM pratIkshasE || 50 ||

 

rE rE cAtaka sAvadhAnamanasA mitra kshaNaM SrUyatAm-

ambhOdA bahavO hi santi gaganE sarvE(a)pi naitAdRSAH |

kEcidvRshTibhirArdrayanti vasudhAM garjanti kEcidvRthA

yaM yaM paSyasi tasya tasya puratO mA brUhi dInaM vacaH || 51 ||

 

hi santi – vasanti

vasudhAM - dharaNIM

 

rE rE cAtaka sAvadhAna-manasA mitra kshaNaM SrUyatAm-

ambhOdA bahavO hi santi gaganE sarvE-api na-EtAdRSAH |

kEcid-vRshTibhiH-Ardrayanti vasudhAM garjanti kEcid-vRthA

yaM yaM paSyasi tasya tasya puratO mA brUhi dInaM vacaH || 51 ||

 

akaruNatvamakAraNavigrahaH paradhanE parayOshiti ca spRhA |

sujanabandhujanEshvasahishNutA prakRtisiddhamidaM hi durAtmanAm || 52 ||

 

akaruNatvam-akAraNa-vigrahaH para-dhanE para-yOshiti ca spRhA |

sujana-bandhu-janEshu-asahishNutA prakRti-siddham-idaM hi durAtmanAm || 52 ||

 

durjanaH parihartavyO vidyayA bhUshitO(a)pi san |

maNinAlaMkRtaH sarpaH kimasau na bhayankaraH || 53 ||

 

vidyayA bhUshitO(a)pi – vidyayAlaMkRtO(a)pi

maNinAlaMkRtaH – maNinA bhUshitaH

 

durjanaH parihartavyO vidyayA bhUshitaH-api san |

maNinA-alaMkRtaH sarpaH kim-asau na bhayankaraH || 53 ||

 

jADyaM hrImati gaNyatE vratarucau dambhaH Sucau kaitavaM

SUrE nirghRNatA munau vimatitA dainyaM priyAlApini |

tEjasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryaSaktiH sthirE

tatkO nAma guNO bhavEtsa guNinAM yO durjanairnAnkitaH || 54 ||

 

jADyaM hrImati gaNyatE vrata-rucau dambhaH Sucau kaitavaM

SUrE nirghRNatA munau vimatitA dainyaM priyAlApini |

tEjasvini-avaliptatA mukharatA vaktari-aSaktiH sthirE

tat-kO nAma guNO bhavEt-sa guNinAM yO durjanaiH-na-ankitaH || 54 ||

 

lObhaScEdaguNEna kiM piSunatA yadyasti kiM pAtakaiH

satyaM cEttapasA ca kiM Suci manO yadyasti tIrthEna kim |

saujanyaM yadi kiM nijaiH svamahimA yadyasti kiM maNDanaiH

sadvidyA yadi kiM dhanairapayaSO yadyasti kiM mRtyunA || 55 ||

 

kiM nijaiH - kiM janaiH – kiM guNaiH

svamahimA – sumahimA

 

lObhaH-cEd-aguNEna kiM piSunatA yadi-asti kiM pAtakaiH

satyaM cEt-tapasA ca kiM Suci manO yadi-asti tIrthEna kim |

saujanyaM yadi kiM nijaiH svamahimA yadi-asti kiM maNDanaiH

sadvidyA yadi kiM dhanaiH-apayaSO yadi-asti kiM mRtyunA || 55 ||

 

SaSI divasadhUsarO galitayauvanA kAminI

sarO vigatavArijaM mukhamanaksharaM svAkRtEH |

prabhurdhanaparAyaNaH satatadurgataH sajjanO

nRpAngaNagataH khalO manasi sapta SalyAni mE || 56 ||

 

SaSI divasa-dhUsarO galita-yauvanA kAminI

sarO vigata-vArijaM mukham-anaksharaM su-AkRtEH |

prabhuH-dhana-parAyaNaH satata-durgataH sajjanO

nRpa-angaNa-gataH khalO manasi sapta SalyAni mE || 56 ||

 

na kaSciccaNDakOpAnAmAtmIyO nAma bhUbhujAm |

hOtAramapi juhvAnaM spRshTO dahati pAvakaH || 57 ||

 

na kaScit-caNDa-kOpAnAm-AtmIyO nAma bhUbhujAm |

hOtAram-api juhvAnaM spRshTO dahati pAvakaH || 57 ||

 

maunAnmUkaH pravacanapaTuScATulO jalpakO vA

dhRshTaH pArSvE bhavati ca vasandUratOpyapragalbhaH |

kshAntyA bhIruryadi na sahatE prAyaSO nAbhijAtaH

sEvAdharmaH paramagahanO yOginAmapyagamyaH || 58 ||

 

cATulO – vAtulO                                                                

bhavati ca vasandUratOpi – vasati ca sadA  dUrataSca

 

maunAt-mUkaH pravacana-paTuH-cATulO jalpakO vA

dhRshTaH pArSvE bhavati ca vasan-dUrataH-api-apragalbhaH |

kshAntyA bhIruH-yadi na sahatE prAyaSO na-abhijAtaH

sEvA-dharmaH parama-gahanaH yOginAm-api-agamyaH || 58 ||

 

udbhAsitAkhilakhalasya viSRnkhalasya

prAgjAtavismRtanijAdhamakarmavRttEH |

daivAdavAptavibhavasya guNadvishO(a)sya

nIcasya gOcaragataiH sukhamAsyatE kaiH || 59 ||

 

vismRta – vistRta

sukhamAsyatE – sukhamApyatE

 

udbhAsita-akhila-khalasya viSRnkhalasya

prAgjAta-vismRta-nija-adhama-karma-vRttEH |

daivAd-avApta-vibhavasya guNa-dvishaH-asya

nIcasya gOcara-gataiH sukham-AsyatE kaiH || 59 ||

 

ArambhagurvI kshayiNI kramENa laghvI purA vRddhimatI ca paScAt |

dinasya pUrvArdhaparArdhabhinnA chAyEva maitrI khalasajjanAnAm || 60 ||

 

Arambha-gurvI kshayiNI kramENa laghvI purA vRddhimatI ca paScAt |

dinasya pUrva-ardha-para-ardha-bhinnA chAyA-iva maitrI khala-sajjanAnAm || 60 ||

 

mRgamInasajjanAnAM tRNajalasantOshavihitavRttInAm |

lubdhakadhIvarapiSunA nishkAraNavairiNO jagati || 61 ||

 

mRga-mIna-sajjanAnAM tRNa-jala-santOsha-vihita-vRttInAm |

lubdhaka-dhIvara-piSunA nishkAraNa-vairiNaH jagati || 61 ||

 

vAnchA sajjanasangamE paraguNE prItirgurau namratA

vidyAyAM vyasanaM svayOshiti ratirlOkApavAdAdbhayam |

bhaktiH SUlini SaktirAtmadamanE saMsargamuktiH khalE

EtE yEshu vasanti nirmalaguNAstEbhyO narEbhyO namaH || 62 ||

 

EtE yEshu - EshvEtE

 

vAnchA sajjana-sangamE para-guNE prItiH-gurau namratA

vidyAyAM vyasanaM sva-yOshiti ratiH-lOka-apavAdAt-bhayam |

bhaktiH SUlini SaktiH-Atma-damanE saMsarga-muktiH khalE

EtE yEshu vasanti nirmala-guNAH-tEbhyO narEbhyO namaH || 62 ||

 

 

vipadi dhairyamathAbhyudayE kshamA sadasi vAkpaTutA yudhi vikramaH |

yaSasi cAbhiratirvyasanaM Srutau prakRtisiddhamidaM hi mahAtmanAm || 63 ||

cAbhiratiH – cAbhiruciH

 

vipadi dhairyaM-atha-abhyudayE kshamA sadasi vAkpaTutA yudhi vikramaH |

yaSasi ca-abhiratiH-vyasanaM Srutau prakRti-siddhaM-idaM hi mahAtmanAm || 63 ||

 

pradAnaM pracchannaM gRhamupagatE sambhramavidhiH

priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM nApyupakRtEH |

anutsEkO lakshmyAM nirabhibhavasArAH parakathAH

satAM kEnOddishTaM vishamamasidhArAvratamidam || 64 ||

 

nApyupakRtEH – cApyupakRtEH

nirabhibhavasArAH – anabhibhavagandhAH

 

pradAnaM pracchannaM gRham-upagatE sambhrama-vidhiH

priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM na-api-upakRtEH |

anutsEkO lakshmyAM nirabhibhava-sArAH para-kathAH

satAM kEna-uddishTaM vishamam-asidhArA-vratam-idam || 64 ||

 

 

karE SlAghyastyAgaH Sirasi gurupAdapraNayitA

mukhE satyA vANI vijayi bhujayOrvIryamatulam |

hRdi svacchA vRttiH SrutamadhigataM ca SravaNayOr-

vinApyaiSvaryENa prakRtimahatAM maNDanamidam || 65 ||

 

karE SlAghyaH-tyAgaH Sirasi guru-pAda-praNayitA

mukhE satyA vANI vijayi bhujayOH-vIryam-atulam |

hRdi svacchA vRttiH Srutam-adhigataM ca SravaNayOH-

vinA-api-aiSvaryENa prakRti-mahatAM maNDanam-idam || 65 ||

 

sampatsu mahatAM cittaM bhavatyutpalakOmalam |

Apatsu ca mahASailaSilAsanghAtakarkaSam || 66 ||

 

sampatsu mahatAM cittaM bhavati-utpala-kOmalam |

Apatsu ca mahA-Saila-SilA-sanghAta-karkaSam || 66 ||

 

santaptAyasi saMsthitasya payasO nAmApi na SrUyatE

muktAkAratayA tadEva nalinIpatrasthitaM rAjatE |

svAtyAM sAgaraSuktimadhyapatitaM sanmauktikaM jAyatE

prAyENAdhamamadhyamOttamaguNaH saMsargatO jAyatE || 67 ||

 

na SrUyatE – na jnAyatE

sanmauktikaM – tanmauktikaM

 

santapta-ayasi saMsthitasya payasaH nAma-api na SrUyatE

muktA-AkAratayA tat-Eva nalinI-patra-sthitaM rAjatE |

svAtyAM sAgara-Sukti-madhya-patitaM sanmauktikaM jAyatE

prAyENa-adhama-madhyama-uttama-guNaH saMsargataH jAyatE || 67 ||

 

 

prINAti yaH sucaritaiH pitaraM sa putrO

yadbharturEva hitamicchati tatkalatram |

tanmitramApadi sukhE ca samakriyaM yad-

EtattrayaM jagati puNyakRtO labhantE || 68 ||

 

prINAti yaH sucaritaiH pitaraM sa putrO

yat-bhartuH-Eva hitam-icchati tat-kalatram |

tat-mitram-Apadi sukhE ca sama-kriyaM yat-

Etat-trayaM jagati puNya-kRtO labhantE || 68 ||

 

 

namratvEnOnnamantaH paraguNakathanaiH svAnguNAnkhyApayantaH

svArthAnsampAdayantO vitatapRthutarArambhayatnAH parArthE |

kshAntyaivAkshEparUkshAksharamukharamukhAndurmukhAndUshayantaH

santaH sAScaryacaryA jagati bahumatAH kasya nAbhyarcanIyAH || 69 ||

 

durmukhAn – durjanAn

 

namratvEna-unnamantaH para-guNa-kathanaiH svAn-guNAn-khyApayantaH

svArthAn-sampAdayantaH vitata-pRthutara-Arambha-yatnAH para-arthE |

kshAntyA-Eva-AkshEpa-rUksha-akshara-mukhara-mukhAn-durmukhAn-dUshayantaH

santaH sa-AScarya-caryA jagati bahumatAH kasya na-abhyarcanIyAH || 69 ||

 

bhavanti namrAstaravaH phalOdgamair-

navAmbubhirbhUrivilambinO ghanAH |

anuddhatAH satpurushAH samRddhibhiH

svabhAva Evaisha parOpakAriNAm || 70 ||

 

bhUrivilambinO - dUrAvalambinO

 

bhavanti namrAH-taravaH phala-udgamaiH-

nava-ambubhiH-bhUri-vilambinO ghanAH |

anuddhatAH satpurushAH samRddhibhiH

svabhAva Eva-Esha para-upakAriNAm || 70 ||

 

SrOtraM SrutEnaiva na kuNDalEna dAnEna pANirna tu kankaNEna |

vibhAti kAyaH karuNAparANAM parOpakArairna tu candanEna || 71 ||

 

SrOtraM SrutEna-Eva na kuNDalEna dAnEna pANiH-na tu kankaNEna |

vibhAti kAyaH karuNA-parANAM parOpakAraiH-na tu candanEna || 71 ||

 

 

pApAnnivArayati yOjayatE hitAya

guhyaM ca gUhati guNAnprakaTIkarOti |

ApadgataM ca na jahAti dadAti kAlE

sanmitralakshaNamidaM pravadanti santaH || 72 ||

 

ca gUhati – nigUhati

pravadanti – nigadanti

 

pApAt-nivArayati yOjayatE hitAya

guhyaM ca gUhati guNAn-prakaTI-karOti |

Apad-gataM ca na jahAti dadAti kAlE

sanmitra-lakshaNam-idaM pravadanti santaH || 72 ||

 

padmAkaraM dinakarO vikacIkarOti

candrO vikAsayati kairavacakravAlam |

nAbhyarthitO jaladharO(a)pi jalaM dadAti

santaH svayaM parahitEshu kRtAbhiyOgAH || 73 ||

 

parahitEshu vihitAbhiyOgAH - parahitE sukRtAbhiyOgAH

 

padma-AkaraM dina-karO vikacI-karOti

candraH vikAsayati kairava-cakravAlam |

na-abhyarthitO jala-dharaH-api jalaM dadAti

santaH svayaM para-hitEshu kRta-abhiyOgAH || 73 ||

 

EtE satpurushAH parArthaghaTakAH svArthaM parityajya yE

sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirOdhEna yE |

tE(a)mI mAnavarAkshasAH parahitaM svArthAya nighnanti yE

yE tu ghnanti nirarthakaM parahitaM tE kE na jAnImahE || 74 ||

 

nighnanti – vighnanti

yE tu ghnanti - yE vighnanti

 

EtE sat-purushAH para-artha-ghaTakAH sva-arthaM parityajya yE

sAmAnyAH-tu para-artham-udyama-bhRtaH sva-artha-avirOdhEna yE |

tE-amI mAnava-rAkshasAH para-hitaM sva-arthAya nighnanti yE

yE tu ghnanti nirarthakaM para-hitaM tE kE na jAnImahE || 74 ||

 

kshIrENAtmagatOdakAya hi guNA dattAH purA tE(a)khilAH

kshIrE tApamavEkshya tEna payasA svAtmA kRSAnau hutaH |

gantuM pAvakamunmanastadabhavad dRshTvA tu mitrApadaM

yuktaM tEna jalEna SAmyati satAM maitrI punastvIdRSI || 75 ||

 

kshIrE tApam – kshIrOttApam

 

kshIrENa-Atmagata-udakAya hi guNA dattAH purA tE-akhilAH

kshIrE tApam-avEkshya tEna payasA sva-AtmA kRSAnau hutaH |

gantuM pAvakam-unmanaH-tat-abhavad dRshTvA tu mitra-ApadaM

yuktaM tEna jalEna SAmyati satAM maitrI punaH-tu-IdRSI || 75 ||

 

 

itaH svapiti kESavaH kulamitastadIyadvishAM-

itaSca SaraNArthinAM SikhariNAM gaNAH SEratE |

itO(a)pi vaDavAnalaH saha samastasaMvartakaiH-

ahO vitatamUrjitaM bharasahaM ca sindhOrvapuH || 76 ||

 

itaH svapiti kESavaH kulam-itaH-tadIya-dvishAM-

itaH-ca SaraNa-arthinAM SikhariNAM gaNAH SEratE |

itaH-api vaDavA-analaH saha samasta-saMvartakaiH-

ahO vitatam-UrjitaM bhara-sahaM ca sindhOH-vapuH || 76 ||

 

 

tRshNAM chindhi bhaja kshmAM jahi madaM pApE ratiM mA kRthAH

satyaM brUhyanuyAhi sAdhupadavIM sEvasva vidvajjanam |

mAnyAnmAnaya vidvishO(a)pyanunaya pracchAdaya svAn-guNAn-

kIrtiM pAlaya duHkhitE kuru dayAmEtatsatAM lakshaNam || 77 ||

 

pracchAdaya svAn-guNAn – prakhyApaya praSrayaM

lakshaNam – cEshTitam

 

tRshNAM chindhi bhaja kshmAM jahi madaM pApE ratiM mA kRthAH

satyaM brUhi-anuyAhi sAdhu-padavIM sEvasva vidvat-janam |

mAnyAn-mAnaya vidvishaH-api-anunaya pracchAdaya svAn-guNAn-

kIrtiM pAlaya duHkhitE kuru dayAm-Etat-satAM lakshaNam || 77 ||

 

manasi vacasi kAyE puNyapIyUshapUrNAH-

tribhuvanamupakAraSrENibhiH prINayantaH |

paraguNaparamANUnparvatIkRtya nityaM

nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH || 78 ||

 

manasi vacasi kAyE puNya-pIyUsha-pUrNAH-

tribhuvanam-upakAra-SrENibhiH prINayantaH |

para-guNa-paramANUn-parvatI-kRtya nityaM

nija-hRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH || 78 ||

 

 

kiM tEna hEmagiriNA rajatAdriNA vA

yatrASritASca taravastaravasta Eva |

manyAmahE malayamEva yadASrayENa

kankOlanimbakuTajA api candanAni || 79 ||

 

candanAni – candanAH syuH

taravasta Eva – taravanta Eva

 

kiM tEna hEma-giriNA rajata-adriNA vA

yatra-ASritAH-ca taravaH-taravaH-ta Eva |

manyAmahE malayam-Eva yat-ASrayENa

kankOla-nimba-kuTajA api candanAni || 79 ||

 

 

ratnairmahArhaistutushurna dEvA

na bhEjirE bhImavishENa bhItim |

sudhAM vinA na prayayurvirAmaM

na niScitArthAdviramanti dhIrAH || 80 ||

 

ratnaiH-mahArhaiH-tutushuH-na dEvA

na bhEjirE bhIma-vishENa bhItim |

sudhAM vinA na prayayuH-virAmaM

na niScita-arthAt-viramanti dhIrAH || 80 ||

 

kvacidbhUmISAyI kvacidapi ca paryankaSayanaH

kvacicchAkAhArI kvacidapi ca SAlyOdanaruciH |

kvacitkanthAdhArI kvacidapi ca divyAmbaradharO

manasvI kAryArthI gaNayati na duHkhaM na ca sukham || 81 ||

 

bhUmISAyI – pRthvISayyaH

 

kvacit-bhUmI-SAyI kvacit-api ca paryanka-SayanaH

kvacit-SAka-AhArI kvacit-api ca SAli-Odana-ruciH |

kvacit-kanthA-dhArI kvacit-api ca divya-ambara-dharaH

manasvI kArya-ArthI gaNayati na duHkhaM na ca sukham || 81 ||

 

aiSvaryasya vibhUshaNaM sujanatA Sauryasya vAksaMyamO

jnAnasyOpaSamaH Srutasya vinayO vittasya pAtrE vyayaH |

akrOdhastapasaH kshamA prabhaviturdharmasya nirvyAjatA

sarvEshAmapi sarvakAraNamidaM SIlaM paraM bhUshaNam || 82 ||

 

aiSvaryasya vibhUshaNaM sujanatA Sauryasya vAk-saMyamO

jnAnasya-upaSamaH Srutasya vinayO vittasya pAtrE vyayaH |

akrOdhaH-tapasaH kshamA prabhavituH-dharmasya nirvyAjatA

sarvEshAm-api sarva-kAraNam-idaM SIlaM paraM bhUshaNam || 82 ||

 

nindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu

lakshmIH samAviSatu gacchatu vA yathEshTam |

adyaiva vA maraNamastu yugAntarE vA

nyAyyAtpathaH pravicalanti padaM na dhIrAH || 83 ||

 

nindantu nIti-nipuNA yadi vA stuvantu

lakshmIH samAviSatu gacchatu vA yathA-ishTam |

adya-Eva vA maraNam-astu yuga-antarE vA

nyAyyAt-pathaH pravicalanti padaM na dhIrAH || 83 ||

 

kadarthitasyApi hi dhairyavRttErna SakyatE dhairyaguNaH pramArshTum |

adhOmukhasyApi kRtasya vahnErnAdhaH SikhA yAti kadAcidEva || 84 ||

 

kadarthitasya-api hi dhairya-vRttEH-na SakyatE dhairya-guNaH pramArshTum |

adhO-mukhasya-api kRtasya vahnEH-na-adhaH SikhA yAti kadAcit-Eva || 84 ||

 

kAntAkaTAkshaviSikhA na lunanti yasya

cittaM na nirdahati kOpakRSAnutApaH |

karshanti bhUrivishayASca na lObhapASair-

lOkatrayaM jayati kRtsnamidaM sa dhIraH || 85 ||

 

kAntA-kaTAksha-viSikhA na lunanti yasya

cittaM na nirdahati kOpa-kRSAnu-tApaH |

karshanti bhUri-vishayAH-ca na lObha-pASaiH-

lOka-trayaM jayati kRtsnam-idaM sa dhIraH || 85 ||

 

pAtitO(a)pi karAghAtairutpatatyEva kandukaH |

prAyENa sAdhuvRttAnAmasthAyinyO vipattayaH || 86 ||

 

pAtitaH-api kara-AghAtaiH-utpatati-Eva kandukaH |

prAyENa sAdhu-vRttAnAm-asthAyinyO vipattayaH || 86 ||

 

varaM tungAcchRngAduruSikhariNaH kvApi vishamE

patitvAyaM kAyaH kaThinadRshadantarvidalitaH |

varaM nyastO hastaH phaNipatimukhE tIvradaSanE

varaM vahnau pAtastadapi na kRtaH SIlavilayaH || 87 ||

 

varaM tungAt-SRngAt-uru-SikhariNaH kva-api vishamE

patitvA-ayaM kAyaH kaThina-dRshad-antar-vidalitaH |

varaM nyastO hastaH phaNi-pati-mukhE tIvra-daSanE

varaM vahnau pAtaH-tat-api na kRtaH SIla-vilayaH || 87 ||

 

vahnistasya jalAyatE jalanidhiH kulyAyatE tatkshaNAt-

mEruHsvalpaSilAyatE mRgapatiH sadyaHkurangAyatE |

vyAlO mAlyaguNAyatE visharasaH pIyUshavarshAyatE

yasyAngE(a)khilalOkavallabhatamaM SIlaM samunmIlati || 88 ||

 

vahniH-tasya jalAyatE jala-nidhiH kulyAyatE tat-kshaNAt-

mEruH-svalpa-SilAyatE mRga-patiH sadyaH-kurangAyatE |

vyAlO mAlya-guNAyatE visha-rasaH pIyUsha-varshAyatE

yasya-angE-akhila-lOka-vallabhatamaM SIlaM samunmIlati || 88 ||

 

chinnO(a)pi rOhati taruH kshINO(a)pyupacIyatE punaScandraH |

iti vimRSantaH santaH santapyantE na viplutA lOkE || 89 ||

 

kshINO(a)pyupacIyatE punaScandraH –

candraH kshINO(a)pi  vardhatE lOkE –

candraH kshINO(a)pi  vardhatE punaH

na viplutA lOkE – na lOkE(a)smin – na duHkEshu

 

chinnaH-api rOhati taruH kshINaH-api-upacIyatE punaH-candraH |

iti vimRSantaH santaH santapyantE na viplutA lOkE || 89 ||

 

nEtA yasya bRhaspatiH praharaNaM vajraM surAH sainikAH

svargO durgamanugrahaH khalu harErairAvatO vAraNaH |

ityaiSvaryabalAnvitO(a)pi balabhidbhagnaH paraiH sangarE

tadvyaktaM nanu daivamEva SaraNaM dhigdhigvRthA paurusham || 90 ||

 

khalu – kila

 

nEtA yasya bRhaspatiH praharaNaM vajraM surAH sainikAH

svargO durgam-anugrahaH khalu harEH-airAvatO vAraNaH |

iti-aiSvarya-balAnvitaH-api balabhid-bhagnaH paraiH sangarE

tat-vyaktaM nanu daivam-Eva SaraNaM dhig-dhig-vRthA paurusham || 90 ||

 

bhagnASasya karaNDapIDitatanOrmlAnEndriyasya kshudhA

kRtvAkhurvivaraM svayaM nipatitO naktaM mukhE bhOginaH |

tRptastatpiSitEna satvaramasau tEnaiva yAtaH pathA

lOkAH paSyata  daivamEva hi nRNAM vRddhau kshayE kAraNam || 91 ||

 

pIDita – piNDita

 

bhagna-ASasya karaNDa-pIDita-tanOH-mlAna-indriyasya kshudhA

kRtvA-AkhuH-vivaraM svayaM nipatitO naktaM mukhE bhOginaH |

tRptaH-tat-piSitEna satvaram-asau tEna-Eva yAtaH pathA

lOkAH paSyata  daivam-Eva hi nRNAM vRddhau kshayE kAraNam || 91 ||

 

kAryAyattaM phalaM puMsAM buddhiH karmAnusAriNI |

tathApi sudhiyA bhAvyaM suvicAryaiva kurvatA || 92 ||

 

kAryAyattaM – karmAyattaM

 

kArya-AyattaM phalaM puMsAM buddhiH karma-anusAriNI |

tathA-api sudhiyA bhAvyaM suvicArya-Eva kurvatA || 92 ||

 

khalvATO divasESvarasya kiraNaiH santApitO mastakE

vAnchandESamanAtapaM vidhivaSAttAlasya mUlaM gataH |

tatrApyasya mahAphalEna patatA bhagnaM saSabdaM SiraH

prAyO gacchati yatra bhAgyarahitastatraiva yAntyApadaH || 93 ||

 

tatrApyasya mahAphalEna – tatrOccairmahatA phalEna

tatraiva yAntyApadaH – tatrApadAM bhAjanam

 

khalvATO divasa-ISvarasya kiraNaiH santApitO mastakE

vAnchan-dESam-anAtapaM vidhi-vaSAt-tAlasya mUlaM gataH |

tatra-api-asya mahA-phalEna patatA bhagnaM saSabdaM SiraH

prAyO gacchati yatra bhAgya-rahitaH-tatra-Eva yAnti-ApadaH || 93 ||

 

 

SaSidivAkarayOrgrahapIDanaM gajabhujaMgamayOrapi bandhanam |

matimatAM ca vilOkya daridratAM vidhirahO balavAniti mE matiH || 94 ||

 

SaSidivAkara – raviniSAkara

 

SaSi-divAkarayOH-graha-pIDanaM gaja-bhujaMgamayOH-api bandhanam |

mati-matAM ca vilOkya daridratAM vidhiH-ahO balavAn-iti mE matiH || 94 ||

 

sRjati tAvadaSEshaguNAkaraM purusharatnamalankaraNaM bhuvaH |

tadapi tatkshaNabhangi karOti cEdahaha kashTamapaNDitatA vidhEH || 95 ||

 

sRjati tAvad-aSEsha-guNAkaraM purusha-ratnam-alankaraNaM bhuvaH |

tat-api tat-kshaNa-bhangi karOti cEd-ahaha kashTam-apaNDitatA vidhEH || 95 ||

 

ayamamRtanidhAnaM nAyakOpyOshadhInAM

SatabhishaganuyAtaH SambhumUrdhOvataMsaH |

virahayati na cainaM rAjayakshmA SaSAnkaM

hatavidhiparipAkaH kEna vA langhanIyaH || 96 ||

 

ayam-amRta-nidhAnaM nAyakaH-api-OshadhInAM

Satabhishak-anuyAtaH Sambhu-mUrdha-avataMsaH |

virahayati na ca-EnaM rAja-yakshmA SaSAnkaM

hata-vidhi-paripAkaH kEna vA langhanIyaH || 96 ||

 

daivEna prabhuNA svayaM jagati yadyasya pramANIkRtaM

tattasyOpanamEnmanAgapi mahAnnaivASrayaH kAraNam |

sarvASAparipUrakE jaladharE varshatyapi pratyahaM

sUkshmA Eva patanti cAtakamukhE dvitrAH payObindavaH || 97 ||

 

daivEna prabhuNA svayaM jagati yat-yasya pramANI-kRtaM

tat-tasya-upanamEt-manAk-api mahAn-na-Eva-ASrayaH kAraNam |

sarva-ASA-paripUrakE jala-dharE varshati-api pratyahaM

sUkshmA Eva patanti cAtaka-mukhE dvitrAH payaH-bindavaH || 97 ||

 

patraM naiva yadA karIraviTapE dOshO vasantasya kiM

nOlUkO(a)pyavalOkatE yadi divA sUryasya kiM dUshaNam |

dhArA naiva patanti cAtakamukhE mEghasya kiM dUshaNam

yatpUrvaM vidhinA lalATalikhitaM tanmArjituM kaH kshamaH || 98 ||

 

patraM na-Eva yadA karIra-viTapE dOshO vasantasya kiM

na-ulUkaH-api-avalOkatE yadi divA sUryasya kiM dUshaNam |

dhArA na-Eva patanti cAtaka-mukhE mEghasya kiM dUshaNam

yat-pUrvaM vidhinA lalATa-likhitaM tat-mArjituM kaH kshamaH || 98 ||

 

namasyAmO dEvAnnanu hatavidhEstE(a)pi vaSagA

vidhirvandyaH sO(a)pi pratiniyatakarmaikaphaladaH |

phalaM karmAyattaM kimamaragaNaiH kiM ca vidhinA

namastatkarmabhyO vidhirapi na yEbhyaH prabhavati || 99 ||

 

kimamaragaNaiH - yadi kimamaraiH

 

namasyAmO dEvAn-nanu hata-vidhEH-tE-api vaSagA

vidhiH-vandyaH saH-api prati-niyata-karma-Eka-phaladaH |

phalaM karma-AyattaM kiM-amara-gaNaiH kiM ca vidhinA

namaH-tat-karmabhyO vidhiH-api na yEbhyaH prabhavati || 99 ||

 

brahmA yEna kulAlavanniyamitO brahmANDabhANDOdarE

vishNuryEna daSAvatAragahanE kshiptO mahAsankaTE |

rudrO yEna kapAlapANipuTakE bhikshATanaM kAritaH

sUryO bhrAmyati nityamEva gaganE tasmai namaH karmaNE || 100 ||

 

brahmA yEna kulAlavat-niyamitO brahmANDa-bhANDa-udarE

vishNuH-yEna daSa-avatAra-gahanE kshiptO mahA-sankaTE |

rudrO yEna kapAla-pANi-puTakE bhikshA-aTanaM kAritaH

sUryO bhrAmyati nityam-Eva gaganE tasmai namaH karmaNE || 100 ||

 

naivAkRtiH phalati naiva kulaM na SIlaM

vidyApi naiva na ca yatnakRtApi sEvA |

bhAgyAni pUrvatapasA khalu sancitAni

kAlE phalanti purushasya yathaiva vRkshAH || 101 ||

 

bhAgyAni – bhAgyani

 

na-Eva-AkRtiH phalati na-Eva kulaM na SIlaM

vidyA-api na-Eva na ca yatna-kRtA-api sEvA |

bhAgyAni pUrva-tapasA khalu sancitAni

kAlE phalanti purushasya yathA-Eva vRkshAH || 101 ||

 

vanE raNE SatrujalAgnimadhyE mahArNavE parvatamastakE vA |

suptaM pramattaM vishamasthitaM vA rakshanti puNyAni purA kRtAni || 102 ||

 

vanE raNE Satru-jala-agni-madhyE mahA-arNavE parvata-mastakE vA |

suptaM pramattaM vishama-sthitaM vA rakshanti puNyAni purA kRtAni || 102 ||

 

yA sAdhUMSca khalAn-karOti vidushO mUrkhAnhitAndvEshiNaH

pratyakshaM kurutE parOkshamamRtaM hAlAhalaM tatkshaNAt |

tAmArAdhaya satkriyAM bhagavatIM bhOktuM phalaM vAnchitaM

hE sAdhO vyasanairguNEshu vipulEshvAsthAM vRthA mA kRthAH || 103 ||

 

yA sAdhUn-ca khalAn-karOti vidushO mUrkhAn-hitAn-dvEshiNaH

pratyakshaM kurutE parOksham-amRtaM hAlAhalaM tat-kshaNAt |

tAm-ArAdhaya satkriyAM bhagavatIM bhOktuM phalaM vAnchitaM

hE sAdhO vyasanaiH-guNEshu vipulEshu-AsthAM vRthA mA kRthAH || 103 ||

 

SubhraM sadma savibhramA yuvatayaH-SvEtAtapatrOjjvalA

lakshmIrityanubhUyatE ciramanusyUtE SubhE karmaNi |

vicchinnE nitarAmanangakalahakrIDAtruTattantukaM

muktAjAlamiva prayAti jhaTiti bhraSyaddiSO dRSyatAm || 104 ||

 

SubhraM sadma savibhramA yuvatayaH-SvEta-atapatra-ujjvalA

lakshmIH-iti-anubhUyatE ciram-anusyUtE SubhE karmaNi |

vicchinnE nitarAm-ananga-kalaha-krIDA-truTat-tantukaM

muktA-jAlam-iva prayAti jhaTiti bhraSyat-diSO dRSyatAm || 104 ||

 

guNavadaguNavadvA kurvatA kAryamAdau

pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitEna |

atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipattEr-

bhavati hRdayadAhI SalyatulyO vipAkaH || 105 ||

 

kAryamAdau – kAryajAtaM

 

guNavad-aguNavad-vA kurvatA kAryam-Adau

pariNatiH-avadhAryA yatnataH paNDitEna |

atirabhasa-kRtAnAM karmaNAm-AvipattEH-

bhavati hRdaya-dAhI Salya-tulyO vipAkaH || 105 ||

 

sthAlyAM vaiDUryamayyAM pacati tilakhalIM cAndanairindhanaughaiH

sauvarNairlAngalAgrairvilikhati vasudhAmarkamUlasya hEtOH |

chitvA karpUrakhaNDAnvRtimiha kurutE kOdravANAM samantAt-

prApyEmAM karmabhUmiM na carati manujO yastapO mandabhAgyaH || 106 ||

 

tilakhalIM – tilakaNAM

chitvA – kRtvA

 

sthAlyAM vaiDUrya-mayyAM pacati tila-khalIM cAndanaiH-indhana-aughaiH

sauvarNaiH-lAngala-agraiH-vilikhati vasudhAm-arka-mUlasya hEtOH |

chitvA karpUra-khaNDAn-vRtim-iha kurutE kOdravANAM samantAt-

prApya-imAM karma-bhUmiM na carati manujO yaH-tapO manda-bhAgyaH || 106 ||

 

majjatvambhasi yAtu mEruSikharaM SatrunjayatvAhavE

vANijyaM kRshisEvanAdi sakalA vidyAH kalA SikshatAm |

AkASaM vipulaM prayAtu khagavatkRtvA prayatnaM paraM

nAbhAvyaM bhavatIha karmavaSatO bhAvyasya nASaH kutaH || 107 ||

 

kRshisEvanAdi – kRshisEvanE ca

 

majjatu-ambhasi yAtu mEru-SikharaM SatruM-jayatu-AhavE

vANijyaM kRshi-sEvana-Adi sakalA vidyAH kalA SikshatAm |

AkASaM vipulaM prayAtu khagavat-kRtvA prayatnaM paraM

na-abhAvyaM bhavati-iha karma-vaSatO bhAvyasya nASaH kutaH || 107 ||

 

 

bhImaM vanaM bhavati tasya puraM pradhAnaM

sarvO janaH sujanatAmupayAti tasya

kRtsnA ca bhUrbhavati sannidhiratnapUrNA

yasyAsti pUrvasukRtaM vipulaM narasya || 108 ||

 

sujanatAm – svajanatAm

 

bhImaM vanaM bhavati tasya puraM pradhAnaM

sarvO janaH sujanatAm-upayAti tasya

kRtsnA ca bhUH-bhavati sannidhi-ratna-pUrNA

yasya-asti pUrva-sukRtaM vipulaM narasya || 108 ||

 

vividhavishayakAH - #Miscellaneous subjects#

                                                                                   

AlasyaM hi manushyANAM SarIrasthO mahAnripuH |

nAstyudyamasamO bandhuH kRtvA yaM nAvasIdati || 1 ||

 

mahAnripuH – mahAripuH

kRtvA yaM – kurvANO

 

AlasyaM hi manushyANAM SarIrasthO mahAn-ripuH |

nAsti-udyama-samO bandhuH kRtvA yaM na-avasIdati || 1 ||

 

kO lAbhO guNisangamaH kimasukhaM prAjnEtaraiH sangatiH

kA hAniH samayacyutirnipuNatA kA dharmatattvE ratiH |

kaH SUrO vijitEndriyaH priyatamA kA(a)nuvratA kiM dhanaM

vidyA kiM sukhamapravAsagamanaM rAjyaM kimAjnAphalam || 2 ||

 

kO lAbhO guNi-sangamaH kiM-asukhaM prAjna-itaraiH sangatiH

kA hAniH samaya-cyutiH-nipuNatA kA dharma-tattvE ratiH |

kaH SUrO vijita-indriyaH priyatamA kA-anuvratA kiM dhanaM

vidyA kiM sukhaM-apravAsa-gamanaM rAjyaM kiM-AjnA-phalam || 2 ||

 

mAlatIkusumasyEva dvE gatI ha manasvinaH |

mUrdhni vA sarvalOkasya SIryatE vana Eva vA || 3 ||

 

mAlatI-kusumasya-iva dvE gatI ha manasvinaH |

mUrdhni vA sarva-lOkasya SIryatE vana Eva vA || 3 ||

 

(#almost repeat of# SlOka 33)

 

apriyavacanadaridraiH priyavacanADhyaiH svadAraparitushTaiH |

paraparivAdanivRttaiH kvacitkvacinmaNDitA vasudhA || 4 ||

 

apriya-vacana-daridraiH priya-vacana-ADhyaiH svadAra-paritushTaiH |

para-parivAda-nivRttaiH kvacit-kvacit-maNDitA vasudhA || 4 ||

 

EkEnApi hi SUrENa pAdAkrAntaM mahItalam |

kriyatE bhAskarENEva sphArasphuritatEjasA || 5 ||

 

EkEna-api hi SUrENa pAda-AkrAntaM mahI-talam |

kriyatE bhAskarENa-iva sphAra-sphurita-tEjasA || 5 ||

 

lajjAguNaughajananIM jananImiva svAM-

atyantaSuddhahRdayAmanuvartamAnAm |

tEjasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti

satyavratavyasaninO na punaH pratijnAm || 6 ||

 

lajjA-guNa-Ogha-jananIM jananIM-iva svAM-

atyanta-Suddha-hRdayAM-anuvartamAnAm |

tEjasvinaH sukhaM-asUn-api saMtyajanti

satya-vrata-vyasaninO na punaH pratijnAm || 6 ||

 

agrAhyaM hRdayaM yathaiva vadanaM yaddarpaNAntargataM

bhAvaH parvatasUkshmamArgavishamaH strINAM na vijnAyatE|

cittaM pushkarapatratOyataralaM vidvadbhirASaMsitaM

nArI nAma vishAnkurairiva latA dOshaiH samaM vardhitA || 7 ||

 

agrAhyaM hRdayaM yathA-Eva vadanaM yat-darpaNa-antargataM

bhAvaH parvata-sUkshma-mArga-vishamaH strINAM na vijnAyatE|

cittaM pushkara-patra-tOya-taralaM vidvadbhiH-ASaMsitaM

nArI nAma visha-ankuraiH-iva latA dOshaiH samaM vardhitA || 7 ||

 

#(This SlOka is found as part of SRngAra SatakaM)#

 

abhimukhanihatasya satastishThatu tAvajjayO(a)thavA svargaH |

ubhayabalasAdhuvAdaH SravaNasukhOsau batAtyartham || 8 ||

 

SravaNasukhOsau batAtyartham – SravaNasukhasyaiva nAstyantaH

 

abhimukha-nihatasya sataH-tishThatu tAvat-jayaH-athavA svargaH |

ubhaya-bala-sAdhu-vAdaH SravaNa-sukhaH-asau bata-atyartham || 8 ||

 

 

ityEtasminvA niravadhicamatkRtyatiSayE

varAhO vA rAhuH prabhavati camatkAravishayaH ||

mahImEkO magnAM yadayamavahaddhanta salilE

SiraHSEshaH SatruM nigilati paraH saMtyajati ca || 9 ||

 

iti-Etasmin-vA niravadhi-camatkRti-atiSayE

varAhO vA rAhuH prabhavati camatkAra-vishayaH ||

mahIm-EkO magnAM yat-ayam-avahad-hanta salilE

SiraHSEshaH SatruM nigilati paraH saMtyajati ca || 9 ||

 

udanvacchannA bhUH sa ca nidhirapAM yOjanaSataM

sadA pAnthaH pUshA gaganaparimANaM kalayati |

iti prAyO bhAvAH sphuradavadhimudrAmukulitAH

satAM prajnOnmEshaH punarayamasImA vijayatE || 10 ||

 

udanvat-channA bhUH sa ca nidhiH-apAM yOjana-SataM

sadA pAnthaH pUshA gagana-parimANaM kalayati |

iti prAyO bhAvAH sphurad-avadhi-mudrA-mukulitAH

satAM prajnA-unmEshaH punaH-ayam-asImA vijayatE || 10 ||

 

 

#(This SlOka is found in Vijnana Satakam)#

 

EkO dEvaH kESavO vA SivO vA EkaM mitraM bhUpatirvA yatirvA |

EkO vAsaH pattanE vA vanE vA EkA bhAryA sundarI vA darI vA || 11 ||

 

SivO vA EkaM - SivO vA hyEkaM

vanE vA EkA - vanE vA hyEkA

 

EkO dEvaH kESavO vA SivO vA EkaM mitraM bhUpatiH-vA yatiH-vA |

EkO vAsaH pattanE vA vanE vA EkA bhAryA sundarI vA darI vA || 11 ||

 

kamaThakulAcaladiggajaphaNipatividhRtApi calati vasudhEyam |

pratipannamamalamanasAM na calati puMsAM yugAntEpi || 12 ||

 

kamaTha-kula-acala-dik-gaja-phaNi-pati-vidhRtA-api calati vasudhA-iyam |

pratipannam-amala-manasAM na calati puMsAM yuga-antE-api || 12 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

kiM kUrmasya bharavyathA na vapushi kshmAM na kshipatyEsha yat

kiMvA nAsti pariSramO dinapatErAstE na yanniScalaH |

kiMtvangIkRtamutsRjansvamanasA SlAghyO janO lajjatE

nirvAhaH pratipannavastushu satAmEtaddhi gOtravratam || 13 ||

 

kiMtvangIkRtamutsRjansvamanasA – kiM cAngIkRtamutsRjanhi manasA

 

kiM kUrmasya bhara-vyathA na vapushi kshmAM na kshipati-Esha yat

kiM-vA na-asti pariSramO dina-patEH-AstE na yat-niScalaH |

kiM-tu-angIkRtam-utsRjan-svamanasA SlAghyO janO lajjatE

nirvAhaH pratipanna-vastushu satAm-Etat-hi gOtra-vratam || 13 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

kO na yAti vaSaM lOkE mukhE piNDEna pUritaH |

mRdangO mukhalEpEna karOti madhuradhvanim || 14 ||

 

kO na yAti vaSaM lOkE mukhE piNDEna pUritaH |

mRdangO mukha-lEpEna karOti madhura-dhvanim || 14 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

kshudrAH santi sahasraSaH svabharaNavyApAramAtrOdyatAH

svArthO yasya parArtha Eva sa pumAnEkaH satAmagraNIH |

dushpUrOdarapUraNAya pibati srOtaHpatiM vADavO

jImUtastu nidAghasaMbhRtajagatsaMtApavicchittayE || 15 ||

 

nidAghasaMbhRtajagat – nidAghatApitajagat

 

kshudrAH santi sahasraSaH svabharaNa-vyApAra-mAtra-udyatAH

sva-arthO yasya para-artha Eva sa pumAn-EkaH satAm-agraNIH |

dushpUra-udara-pUraNAya pibati srOtaH-patiM vADavO

jImUtaH-tu nidAgha-saMbhRta-jagat-saMtApa-vicchittayE || 15 ||

 

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

dUrAdarthaM ghaTayati navaM dUrAtaScApaSabdaM

tyaktvA bhUyO bhavati nirataH satsabhAranjanEshu |

mandaM mandaM racayati padaM lOkacittAnuvRttyA

kAmaM mantrI kaviriva sadA khEdabhArairamuktaH || 16 ||

 

dUrAt-arthaM ghaTayati navaM dUrAtaH-ca-apa-SabdaM

tyaktvA bhUyO bhavati nirataH satsabhA-ranjanEshu |

mandaM mandaM racayati padaM lOka-citta-anuvRttyA

kAmaM mantrI kaviH-iva sadA khEda-bhAraiH-amuktaH || 16 ||

 

dUrAtaH-ca-apa-SabdaM - dUrAtaH-cApa-SabdaM (SlishTa)

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

paricaritavyAH santO yadyapi kathayanti nO sadupadESam |

yAstvEshAM svairakathAstA Eva bhavanti SAstrANi || 17 ||

 

yAstvEshAM – yAstEshAM

 

#(This SlOka is found in# saMskRta subhAshitEH)

 

prAyaH kandukapAtEnOtpatatyAryaH patannapi

tathA tvanAryaH patati mRtpiNDapatanaM yathA || 18 ||

 

tathA tvanAryaH patati mRtpiNDapatanaM yathA –

tathA patatyanAryastu mRtpiNDapatanaM tathA

 

prAyaH kanduka-pAtEna-utpatati-AryaH patannapi

tathA tu-anAryaH patati mRt-piNDa-patanaM yathA || 18 ||

 

yadi nAma daivagatyA jagadasarOjaM kadAcidapi jAtam |

avakaranikaraM vikirati tatkiM kRkavAkuriva haMsaH || 19 ||

 

yadi nAma daiva-gatyA jagat-asarOjaM kadAcit-api jAtam |

avakara-nikaraM vikirati tat-kiM kRkavAkuH-iva haMsaH || 19 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

yannAgA madavAribhinnakaraTAstishThanti nidrAlasA

dvArE hEmavibhUshaNASca turagA valganti yaddarpitAH |

vINAvENumRdangaSankhapaTahaiH suptastu yadbOdhyatE

tatsarvaM suralOkadEvasadRSaM dharmasya visphUrjitam || 20 ||

 

madavAribhinnakara – madabhinnagaNDakara

 

yat-nAgA mada-vAri-bhinna-karaTAH-tishThanti nidrA-alasA

dvArE hEma-vibhUshaNAH-ca turagA valganti yat-darpitAH |

vINA-vENu-mRdanga-Sankha-paTahaiH suptaH-tu yat-bOdhyatE

tat-sarvaM sura-lOka-dEva-sadRSaM dharmasya visphUrjitam || 20 ||

 

raktatvaM kamalAnAM satpurushANAM parOpakAritvam |

asatAM ca nirdayatvaM svabhAvasiddhaM trishu tritayam || 21 ||

 

raktatvaM kamalAnAM sat-purushANAM para-upakAritvam |

asatAM ca nirdayatvaM svabhAva-siddhaM trishu tritayam || 21 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshitAvali)

 

vacOhi satyaM paramaM vibhUshaNaM

lajjAnganAyAH kRSatA kaTau ca

dvijasya vidyaiva punastathA kshamA

SIlaM hi sarvasya narasya bhUshaNam || 22 ||

 

lajjAnganAyAH – gajAnganAyAH

 

vacO-hi satyaM paramaM vibhUshaNaM

lajjA-anganAyAH kRSatA kaTau ca

dvijasya vidyA-Eva punaH-tathA kshamA

SIlaM hi sarvasya narasya bhUshaNam || 22 ||

 

priyasakhi vipaddaNDAghAtaprapAtaparamparA-

paricayacalE cintAcakrE nidhAya vidhiH khalaH |

mRdamiva balAtpiNDIkRtya pragalbhakulAlavad-

bhramayati manO nO jAnImaH kimatra vidhAsyati || 23 ||

 

priya-sakhi vipad-daNDa-AghAta-prapAta-paramparA-

paricaya-calE cintA-cakrE nidhAya vidhiH khalaH |

mRdam-iva balAt-piNDI-kRtya pragalbha-kulAlavad-

bhramayati manO nO jAnImaH kim-atra vidhAsyati || 23 ||

 

virama virasAyAsAdasmAdduradhyavasAyatO

vipadi mahatAM dhairyadhvaMsaM yadIkshitumIhasE |

ayi jaDamatE kalpApAyE vyapEtanijakramAH

kulaSikhariNaH kshudrA naitE na vA jalarASayaH || 24 ||

 

yadIkshitumIhasE - yadISitumIhasE

jaDamatE kalpApAyE - jaDavidhE kalpApAya

 

virama virasa-AyAsAd-asmAd-duradhyavasAyatO

vipadi mahatAM dhairya-dhvaMsaM yad-Ikshitum-IhasE |

ayi jaDamatE kalpa-apAyE vyapEta-nija-kramAH

kula-SikhariNaH kshudrA na-EtE na vA jala-rASayaH || 24 ||

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)

 

spRhayati bhujayOrantaramAyatakaravAlakararuhavidIrNam |

vijayaSrIrvIrANAM vyutpannaprauDhavanitEva || 25 ||

 

spRhayati bhujayOH-antaram-Ayata-karavAla-kara-ruha-vidIrNam |

vijaya-SrIH-vIrANAM vyutpanna-prauDha-vanitA-iva || 25 ||

 

 

#(This SlOka is found in# subhAshita ratna bhaNDAgAraM)


No comments:

Post a Comment